هفت‌برکه (گریشنا): پنج‌شنبه ۱۴ بهمن‌ماه، چهارمین نشست سالانه فعالان میراث فرهنگی با مشارکت انجمن معرفی و حفظ آثار و بناهای تاریخی گراش (ایکوموس) و تشکیلات توسعه و آموزش علوم انسانی برگزار شد. بازخوانی کتاب «جامعه‌شناسی گراش» نوشته‌ی عبدالعلی صلاحی محور این نشست بود و از دکتر ابراهیم عباسی، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز و رییس مرکز مطالعات راهبردی خلیج فارس به عنوان مهمان ویژه دعوت شده بود.
[1]
کنکاشی در هویت محلی
به گزارش هفت‌برکه، شب سرد پنج‌شنبه، ۱۴ بهمن ۱۳۹۵، سالن دفاعیه دانشکده علوم پزشکی امام جعفر صادق(ع) میزبان فعالان و دوستداران میراث فرهنگی گراش و شهرهای اطراف از جمله اوز، بیرم، خور و کوره بود.
امیرحسین نوبهار، دبیر تشکیلات توسعه و آموزش علوم انسانی، به حاضرین خوش‌آمد گفت و به عنوان مقدمه‌ی نشست، درباره‌ی لزوم بازخوانی مولفه‌های هویتی در گراش صحبت کرد. او گفت: «اندیشمندان هویت ایرانی را تشکیل‌یافته از چهار مولفه می‌دانند: هویت اسلامی که پدیدآورنده‌ی کنش‌های بزرگی همچون جنبش مشروطه و انقلاب اسلامی بوده است؛ هویت ایرانی که همواره در کنار هویت اسلامی تاثیرگذار بوده است؛ مدرن بودن که در یک قرن اخیر تحولات زیادی به وجود آورده است؛ در نهایت، هویت محلی. هویت ایرانی شامل هویت‌های محلی و قومیتی زیادی است که در کنار همدیگر قرار گرفته‌اند. تلاش برای شناخت هویت‌های محلی، یکی از راه‌های شناخت هویت کل ایران است.»
نوبهار در ادامه به سه ویژگی اصلی کتاب «جامعه‌شناسی گراش» نوشته‌ی عبدالعلی صلاحی نیز اشاره کرد: «این کتاب هویت‌بخش است؛ جسارت زیادی در طرح مسائل تاریخی ناگفته داشته است؛ و بسیاری از شخصیت‌ها و اتفاقات گذشته را نیز بازتعریف کرده است.»
خبر خوش صلاحی
پس از این مقدمه، نوبهار از صلاحی برای انجام مصاحبه‌ای کوتاه دعوت کرد. صلاحی در ابتدای صبحتش در تایید صحبت نوبهار گفت: «مولفه چهارم درباره هویت محلی، درست برعکس چیزی است که تداعی می‌کند. تاکید بر هویت محلی، عامل تفرقه نیست؛ بلکه عامل وحدت‌بخشی است.»
[2]
صلاحی در این جلسه خبر تاسیس و راه‌اندازی «بنیاد فرهنگی کهن‌پارسیان» را نیز عمومی کرد. او گفت: «برای گیرآوردن منابع برای نوشتن این کتاب، رو آوردیم به خانه‌های مردم. اسناد بسیار معتبری پیدا کردیم. بعد به دنبال کتاب‌هایی که در منطقه منتشر شده است رفتیم. با جمع شدن کتاب‌ها و اسناد و عکس‌ها و اشیای زیاد، به فکر افتادیم که کلید تاسیس این بنیاد را بزنیم.» صلاحی خبر داد که این بنیاد به تازگی ثبت شده است و خانه تاریخی فضل‌الله‌خان شکوه‌زاده نیز به بنیاد اهدا شده است و به زودی در آن مستقر خواهند شد.
صلاحی درباره‌ی ایده نوشتن کتاب «جامعه‌شناسی گراش» نیز توضیح داد: «بعد از شروع تحصیل در مقطع ارشد در رشته جامعه‌شناسی، با مشورت اساتید دانشگاه شیراز، این موضوع را برای پایان‌نامه‌ام برگزیدم. ولی نوشتن این کتاب، جریانات دیگری مثل همین بنیاد را نیز راه انداخت.»
صلاحی در جواب به این سوال که تئوری اصلی این کتاب در مورد علت اصلی توسعه سریع گراش چیست، گفت: «بررسی این موضوع فقط ساده به نظر می‌رسد، در صورتی که کار بسیار پیچیده‌ای است. توسعه ما ریشه دارد. اگر این ریشه‌ها وجود نداشت، شاید مثل مناطق دیگر که پولدارهای بیشتری هم دارند اما توسعه نیافته‌اند، گراش هم همینطور بود. ما هم پیشینه‌ی توسعه داریم و هم الگو.» او سپس به یکی از این الگوهای توسعه اشاره کرد: «مثلا حاج اسدالله دهباشی که اولین گراشی است که به حاکمیت لارستان و منطقه می‌رسد. او هم کار سیاسی کرده است؛ هم در زمینه‌ی فرهنگی کار کرده، مثل ساخت مدرسه علمیه؛ هم در ساختار اقتصادی کار کرده است، مثلا در زمینه‌ی تجارت‌هایی که حتی تا بعد از مرگش بین گراش و تهران ادامه داشت؛ هم فعالیت عمرانی داشته است؛ و هم فعالیت اجتماعی، مثل ساختن مدرسه و تقسیم رودخانه فصلی و …»
دکتر عباسی: تاریخ‌نگاری محلی و هویت‌های محلی
بعد از انجام این مصاحبه، نوبهار از دکتر عباسی دعوت کرد که در مورد تاریخ‌نگاری محلی و هویت‌های محلی صحبت کند. دکتر عباسی در ابتدای صحبت‌هایش، روز گراش را تبریک گفت: «خیلی خوب است که این روز را در تقویم گذاشته‌اید و در این روز، از فعالان فرهنگی تقدیر می‌کنید. وقتی به این نشست دعوت شدم، احساس مسئولیت کردم که حضور یابم، چون می‌دانم کسانی که به صورت محلی کار می‌کنند، چه مسائل و مشقاتی تحمل می‌کنند. تقدیر از آنها وظیفه همه ماست.» دکتر عباسی خود را اهل کنگان و دیر معرفی کرد و گفت به همین خاطر با مردم گراش احساس قرابت فرهنگی زیادی دارد.
[3]
مدرس تحولات سیاسی اجتماعی ایران در دانشگاه شیراز درباره‌ی اهمیت تاریخ‌نگاری محلی گفت: «تحلیل سیاست‌گذاری و تاریخ‌نگاری محلی امروزه به یک رشته علمی تبدیل شده است. کسانی که اینها را می‌نویسند، کارشناس‌اند و بر اساس اصول علمی کار می‌کنند. آنها سعی می‌کنند داده‌های بیشتری در اختیار سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران قرار دهند؛ چون هر چه داده‌ها بیشتر منتشر شود، بیشتر می‌توان به مدیران برای توسعه کمک کنیم.»
دکتر عباسی ویژگی‌های تاریخ‌نگاری محلی را نیز در بخش‌های بعدی صحبتش برشمرد: «یکی از خصوصیت‌ها، بحث هویت است. وقتی شما هویت خودتان را ارایه نکنید، دیگران شما را نمی‌شناسند. شناساندن خودتان باعث می‌شود مسئولان کشور شما را درک کنند، و این در تصمیم‌گیری آنها برای شما تاثیر زیادی می‌گذارد. در واقع این کار، شما را از یک نقطه جغرافیایی به یک نقطه فرهنگی تبدیل می‌کند. ویژگی دیگر کاری که می‌کنیم، بومی‌نگری است. تا ساختارها و نخبگان گذشته را نشناسید و معرفی نکنید، برنامه‌ریزی برای شهر سخت می‌شود. برنامه‌ریزی فرهنگی باید مبتنی بر بومی‌نگری باشد.»
دکتر عباسی گفت یکی از مهم‌ترین نکات درباره‌ی شناساندن هویت‌های محلی این است که این کار، تکمیل‌کننده‌ی هویت و تاریخ ایران است: «تاریخ ایران مثل یک پازل بسیار بزرگ است. هر چقدر تکه‌های این پازل را با نگاه دقیق‌تر معرفی کنیم، طرح کلی پازل بهتر نمایان می‌شود. در واقع با کارهای کسانی نظیر آقای صلاحی، پازل تاریخ ایران تکمیل‌تر می‌شود. اگر منتظر باشید که از شیراز و تهران هویت و تاریخ شما را بنویسند، نمی‌شود. خودتان باید تکمیل‌کننده تاریخ ایران باشید.»
او درباره‌ی خصوصیات دیگر تاریخ‌نگاری محلی گفت: «ویژگی دیگر، توجه به تاریخ اجتماعی است، که با تاریخ سیاسی متفاوت است. تاریخ سیاسی به قدرتمندان می‌پردازد؛ اما در تاریخ اجتماعی، به توده‌ها و طبقات مختلف مردم پرداخته می‌شود و صدای بینوایان نیز شنیده می‌شود. تاریخ اجتماعی تاریخ سختی است، چون داده‌هایش سخت به دست می‌آید و باید از میان لایه‌های جامعه اطلاعات را به دست آورد، مثلا از طریق مصاحبه و نامه‌نگاری و … مهم‌ترین ویژگی این نوع تاریخ‌نگاری، جزیی‌نگری است. پس قرین با واقعیت است و دقیق‌تر به حقیقت می‌رسید و حدس‌ها نیز بهتر به آزمون گذاشته می‌شود.»
دکتر عباسی ضمن این که اظهار امیدواری کرد که روزی برسد که نوشتن این کتاب‌ها آسان‌تر شود، چند پیشنهاد نیز برای پژوهشگران ارایه کرد: به اسناد که دقیق‌ترین منبع برای برنامه‌ریزی است توجه کنید؛ به منابع انگلیسی و زبان‌های دیگر هم توجه کنید؛ هر چقدر می‌توانید اسناد تصویری تهیه کنید؛ اسناد مکتوب را هم از جاهای مختلفی گردآوری کنید؛ دچار آسیب‌های معمول نشوید، از جمله این که دچار محله‌گرایی نشوید و ستایش نکنید؛ اغراق و مبالغه نکنید و منتقدانه بنویسید؛ از نگاه مردم بنویسد و دچار نگاه حاکمیتی نشوید؛ و از طرف دیگر، دچار نخبه‌گرایی هم نشوید.
رییس مرکز مطالعات راهبردی خلیج فارس در آخر صحبتش گفت: «شهری که ٢٠٠ کتاب و این همه نشریه در آن منتشر شده، قطعا هم سیاسی است و هم اجتماعی. برای خودتان سهم‌خواهی کنید تا در برنامه‌ریزی‌ها، شما را حساب کنند.»
نگاه رییس شورا به میراث فرهنگی
ساعت حدود ده شب بود که پروژکتور برای پخش کلیپ فعالیت انجمن در سال گذشته یاری نکرد و مجری برنامه، فرصت را در اختیار حبیب‌الله مهرابی، رییس شورای اسلامی شهر گراش، قرار داد.
مهرابی با اشاره به سابقه‌ی ٢۶ سال مدیریت مستمر در مدارس گراش و حضور در عرصه‌ی مسایل اجتماعی گراش، گفت: «از تمام دوران تحصیل و کارم، دو تا جمله یادم مانده است: مدیریت یعنی عبور از موانع؛ و هیچ مشکلی نیست که راه حلی نداشته باشد.» او ادامه داد: «با همین نگاه در شورا کار کردیم. ما زاویه و دید را تغییر دادیم، و راهبرد و هدف کلی تدوین کردیم. نگاه ما به میراث فرهنگی متفاوت بود. ما میراث فرهنگی را سرمایه و ثروت می‌دانیم و می‌خواهیم که اینها درآمدزا باشند.»
بعد از صحبت‌های رییس شورا، کلیپ‌هایی از فعالیت انجمن پخش شد که شامل کلیپ‌های خونه کدیم ٢ و بازدید کودکان دشت رحمانی از گراش بود.
دبیر ایکوموس و تقدیرها
مهندس حامد عبدالهی، دبیر انجمن ایکوموس، برای مراسم پایان جلسه و تقدیرها به روی صحنه رفت. او با مرور تاریخچه‌ی فعالیت در زمینه‌ی میراث فرهنگی گراش، اوج حرکت‌ها را در دهه هفتاد دانست: «اگر حرکت‌های دهه هفتاد با انجمن میراث فرهنکی نبود، الآن ما ١۴ اثر ثبت شده نداشتیم.»
او سپس به اتمام دوره‌ی دوساله‌ی انجمن ایکوموس و برگزاری انتخاب دومین دوره در چند روز آینده اشاره کرد و گفت: «اولین جلسه ١٧ بهمن ٩٢ برگزار شد و هیات مدیره دوره اول انتخاب شدند. حمایتی که از انجمن ما از طرف مسئولین انجام می‌شود، در هیچ شهر دیگری انجام نمی‌شود.»
او سپس از دکتر عباسی، عبدالعلی صلاحی، و محمد خواجه‌پور، نایب رییس انجمن، برای اهدای لوح یادبود و گلدان هدیه دعوت کرد. افراد و نهادهایی که در ادامه مورد تقدیر قرار گرفتند به این شرح است: حبیب‌الله مهرابی، به خاطر حمایت از برنامه‌های مختلف انجمن؛ غلامعباس زارع، شهردار گراش، به خاطر حمایت از میراث فرهنگی؛ موسسه شباب البرکه؛ موسسه فرهنگی ورزشی آبشار اندیشه گراش؛ خانواده سعادت، به خاطر همکاری در طرح خونه‌ی کدیم ۲؛ حاج جانعلی دارا؛ مهرزاد مالدار؛ حسین فولادی؛ عزیز نوبهار؛ گروه مهندسی جریش و مهندس رضا جعفری. در آخر نیز از مهمان ویژه نشست، دکتر عباسی، تقدیر شد.
مهندس عبدالهی نشست را با خواندن اسامی کسانی که در طرح خانه کدیم ٢ فعالیت کرده بودند و دعوت به گرفتن عکس یادگاری پایان داد.
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]