هفت‌برکه – گریشنا: با اوج گرفتن دوباره‌ی مناقشه درباره‌ی نام زبان منطقه، دکتر کاظم رحیمی‌نژاد، دکترای زبان و ادبیات فارسی و فعال اجتماعی سیاسی لار، نیز مقاله‌ای در سایت صحبت‌نیوز (اینجا) منتشر کرد. گریشنا برای ایجاد فضای گفتگو، مطالبی را که تاکنون در این مورد نوشته شده جمع‌آوری و بازنشر کرده است، که می‌توانید مجموعه آنها را در این صفحه (+) بخوانید.
در این مقاله که میتوان آن را نقدی بر مقاله دکتر مسعود غفوری با عنوان «نگاهی پسااستعماری به جنگی برای نام زبان» (اینجا)، محسوب کرد، دکتر رحیمی‌نژاد بر این عقیده است که در استفاده از رویکرد پسااستعماری برای بحث در مورد زبان منطقه باید احتیاط بیشتری کرد تا در ورطه‌ی گرته‌برداری از یک گفتمان غربی نیفتد. او در نتیجه‌گیری آورده است: «تاریخ سلطه را باید تحلیل و نقد کرد. انکار بخشی از مولفه‌های فرهنگی از قبیل زبان یا تاریخ چیزی جز بازتولید گفتمان سلطه نیست.»
دکتر کاظم رحیمی‌نژاد: پس از جنگ جهانی دوم یک نوع نگاه منتقدانه و اصلاح‌گرایانه به مقوله‌ی قومیت، ملیت، زبان و ادبیات ملی شیوع پیدا کرد. جامعه‌شناسان و نظریه‌پردازان ادبی از پیشروان این نوع نگاه انتقادی بودند. در این نگرش، به این موضوع پرداخته میشود که وجه مشترک تمامی مفاخر قومی «سلطه و استثمار» است و در پشت روایات پرشکوه ملی و قومی تفکر «به بردگی کشیدن انسان توسط انسان» نهفته است. منتقدان مدرنیته که عمدتا متفکران چپ‌گرای پست‌مدرن بودند، اندیشه‌ی مدرن را بازتولید اندیشه‌ی سلطه‌گری می‌دانند. آنها معتقدند که اگر چه در روزگار مدرن نیروی جسمی برای استثمار و سلطه‌گری به‌کار نمی‌رود؛ اما اندیشه‌ی سلطه‌گری در اشکال دیگر باز تولید میشود. «زور عریان، اصالت ظاهری امر کهن و اصل خون و قربانی حاکم بر آن، از قبل آلوده به وجدان معذب و حیله‌گری سلطه است که امروزه وجه مشخصه‌ی تجدید حیات ملی‌اند. تجدید حیاتی که برای تبلیغ خویش از اعصار نخستین سود می‌جوید. اسطوره‌ی اولیه، خود پیشاپیش، حاوی آن وجهی از دروغ و ریاکاری است که در اسطوره‌ی دغل‌کارانه‌ی فاشیسم به اوج می‌رسد» (آدورنو، ۱۳۸۳: ص۹۹).
به عقیده‌ی منتقدان مدرنیته، سلطه‌ی انسان بر انسان وقتی از بین می‌رود که «سلطه» به طور کامل محو شود و «خود ابزاری» جایش را به «خود انتقادی» بدهد و حیطه‌های مختلف زندگی انسان‌ها به‌ویژه دو قلمرو علم و معنویت با هم آشتی کنند. یکی از مهم‌ترین آثاری که به تحلیل منتقدانه‌ی مدرنیته پرداخته، کتاب «دیالکتیک روشنگری» است. نویسندگان این‌کتاب -تئودور آدورنو و ماکس هورکهایمر- ضمن اذعان به تفاوت‌های موجود میان دنیای سنتی متکی به برتری‌جویی‌های قومی و روزگار تسلط اندیشه مدرنیته بر جوامع بشری، به درهم‌آمیختگی این دو اشاره می‌کنند. آنها معتقدند تنازع برای بقا که انگیزه‌ی اولیه بشر برای تمامی فعالیت‌های ذهنی و عملی بوده است، همچنان در روزگار مدرن نیز بر فعالیت‌های انسان تاثیر می‌گذارد و تاریخ را شکل می‌دهد. در دوره‌ی مدرن البته حوزه‌های متفاوت و جدیدی به وجود آمده که ظاهرا میان دنیای سلطه‌گری و روزگار مدرن فاصله می‌اندازد؛ اما این‌گسست ظاهری، دوباره در اعماق بر سر استثمار و تسلط انسان بر انسان به یگانگی می‌انجامد. به باور آدورنو «از دوران سنگی تا بمب اتم صراط مستقیمی است که تاریخ پیموده است. بربریت به انسانیت منجر نشده. بر عکس سلطه‌ی انسان بر طبیعت، سیلی بر گوش خود و تداوم تاریخ، در واقعیت گسیختگی‌ای بیش نیست. تاریخ هنوز به مثابه تاریخ انسانی آغاز نشده است. آن‌چه بوده تاریخ سلطه و سازمان بوده‌است» (اسلامی، ۱۳۷۴: ۱۲-۱۴).
این نوع دیدگاه پس از جنگ جهانی دوم بر ابعاد مختلف جوامع بشری تاثیر بسزایی گذاشت و موجب پدید آمدن وضعیتی شد که از آن، گاه با عنوان پساساختارگرایی و گاه با عنوان پست‌مدرنیسم یاد می‌کنند. در واقع هرگاه با تکیه بر فنون و تکنیک‌های ادبی به ادبیات پس از جنگ جهانی نگریسته شود، عنوان پساساختارگرایی؛ و هرگاه به تفکر حاکم بر جوامع و آثار هنری و ادبی توجه شود، عنوان پست‌مدرنیسم به آنها داده میشود. در این دیدگاه، همه ابعاد سازمان‌دهی به دیده‌ی تردید نگریسته میشود و بسیاری از مفاهیم پذیرفته شده‌ی جوامع بشری مورد بازنگری قرار می‌گیرد.
تفکر پست‌مدرن در نقد سلطه انسان بر انسان ماهیت کاملا غربی دارد. به بیان دیگر، این نظریه بر نقد علل وقوع جنگ‌های جهانی و سلطه انسان غربی بر انسان غربی تکیه دارد. گویی اصولا انسان شرقی در این دیدگاه جایگاهی ندارد؛ اما در ذیل همین گفتمان، دیدگاه‌های مختلفی به وجود آمد که در جوهر خود تعمیم‌یافته‌ی پست‌مدرن بود. یکی از این نظریه‌ها، نظریه پسااستعماری ادوارد سعید بود که در واقع ذیل نظریه پساسلطه آدورنو به نقد تعریف غرب از شرق می‌پردازد. شرق‌شناسی ادوارد سعید نگرشی است انتقادی به تعریف غرب از شرق که به تحلیل و نقد گفتمان استعماری غرب در قبال کشورهای عمدتا جهان سوم می‌پردازد. نقد پسااستعماری در واقع به چالش کشیدن نژادپرستی، قوم‌محوری و غیریت‌سازی سرکوب‌گرانه غربی است.
به عقیده من، تعمیم گفتمان سلطه می‌تواند پا را از این هم فراتر بگذارد و به تحلیل ماهیت سلطه در روابط درون فرهنگی در شرق نیز بگذارد. مشروط بر اینکه در ورطه گرته‌برداری از غرب نیفتد چرا که در صورت گرته‌برداری و ترجمه کردن یک گفتمان غربی عملا در ورطه پذیرش غرب‌محوری افتاده ایم. در نگاه من میتوان تقابل‌های مرکز پیرامونی درون قومی و تقسیمات کشوری را نیز با درک روابط جدید تحلیل و نقد کرد. تقابل‌هایی از قبیل تهرانی- شهرستانی، شهری – دهاتی، مرکز- توابعی و…
حتی میتوان همین گفتمان نفی سلطه را در تحلیل و نقد روابط جدید درون یک خانواده نیز به کار برد. درک اینکه چرا خانواده‌های امروزی نمی‌تواند پدرسالارانه اداره شود در ذیل همین گفتمان قابل تحلیل است.
به نظر من در تحلیل گفتمان‌های درون فرهنگی استفاده از نظر اندیشمندانی مانند ادوارد سعید -که به نقد نگاه غرب به شرق می‌پردازد- با مشکلات مبنایی روبه‌رو است؛ چرا که نیازمند وجود یک قدرت خارجی و تحمیل امری غیر خودی بر یک فرهنگ است. حال اگر بخواهیم با گفتمان پساسلطه به نقد روابط مرکز پیرامونی منطقه‌ای مانند لارستان بپردازیم، متوجه می‌شویم که میل به بازتعریف روابط و نفی نگاه مرکز پیرامونی منطقی مشخص دارد. همان‌گونه که اندیشه پست‌مدرن اندیشه سلطه‌محور و انسان ابزار مدرنیته را نقد و حتی نفی می‌کند، در درون یک قوم نیز نگاه مرکز پیرامونی می‌تواند نقد و نفی شود. نقد گفتمان سلطه در یک فضای درون قومی نه تنها اشکالی ندارد بلکه می‌تواند موجب اصلاح یک نگاه سنتی اشتباه و از بین رفتن برخی کلیشه‌های ذهنی بی‌مبنا شود. مثلا میتوان در ذیل همین گفتمان، به تحلیل علل دعوت تجار لاری از آیت‌الله سید عبدالحسین نجفی لاری و وارد کردن عنصر معنویت در گفتمان قدرت در یکصد سال پیش پرداخت. حرکتی که قطعا برای تغییر گفتمان سلطه در جنوب بوده و بخشی از آن هم در تقابل با حاکمان سنتی فارس و حافظان منافع آنها در منطقه که خان‌ها بوده‌اند قرار داشته. هرچند میتوان به این نتیجه رسید که این حرکت خود می‌تواند گفتمان جدید سلطه را بازتولید کرده باشد.
پس برای نقد یک گفتمان درون قومی نباید نظریه‌ای را که بر مبنای تقابل‌های فراقومی استوار است گرته‌برداری کرد و برای رسیدن به نگاهی عدالت‌محورانه به جای نقد سلطه و سلطه‌گران، مکان وقوع سلطه را نقد کرد. اشکال این نوع نگاه این است ممکن است فراموش شود که سلطه‌گران و سلطه‌پذیران درون قومی در طول تاریخ سلطه، بارها وضعیت خود را با هم عوض کرده باشند و هر کدام در مقطعی ابزار سلطه بر دیگری بوده باشند.
تاریخ سلطه را باید تحلیل و نقد کرد. انکار بخشی از مولفه‌های فرهنگی از قبیل زبان یا تاریخ چیزی جز بازتولید گفتمان سلطه نیست.
مآخذ:
– آدورنو، تئودور. ماکس هورکهایمر (۱۳۸۳). دیالکتیک روشنگری. ترجمه: مراد فرهادپور. امید مهرگان. تهران: گام نو.
– اسلامی، شهرام.کاظم امیری ( ۱۳۷۴). «نظریه‌ی زیباشناسی تئودور آدورنو». بوطیقای نو.
مطالب مرتبط:
http://www.gerishna.com/archives/98769
http://www.gerishna.com/archives/102541
هر چند نویسنده راحتتر میتونست منظورش رو برسونه
ولی یه جاهایی باهاش موافقم
نقد پسااستعماری دکتر غفوری نمیتونست ابزار مناسبی واسه تحلیل این موضوع باشه.
واسه باز کردن پیچ از پیچ گوشتی و برای باز کردن سر کپسول گاز از آچار فرانسه
استفاده میشه و آچار فرانسه ابزار مناسبی برای باز کردن یک پیچ کوچیک نیست.
سلام
از هر دو مقاله ی دکتر غفوری و دکتر رحیم نژاد بهره بردم
نکته اول: به نظرم آن چه مد نظر دکتر غفوری است، نفس سلطه و مفهوم آن است، مصداق ملموس نیز حسب ضرورتِ محلی به میان کشیده شده است.مصادیق متعدد دیگری نیز میتوان ارایه داد که دکتر رحیم نژاد نیز استطرادا متعرض برخی از آنها شده اند.پس ارایه مصداق منطقه ای برای یک مفهومی که در تحولات غرب نیز ردیابی میشود، نشانه گرته برداری نیست تا مورد تقبیح و انکار قرار گیرد.حتی اگر گرته برداری شده باشد، ضرورتا عیب تلقی نمیشود.
۲_در مقاله د. غ. نفس سیطره و سلطه مورد نقد است؛ چه مرکز بر اریکه سلطه نشسته باشد و چه گروه خارج از مرکز؛
دست به دست شدن افسار سیطره ، موجب کاهشِ اشمئزاز از آن نمیشود.چنان که در تاریخ منطقه چنین حوادثی رخ داده است.
۳_ بحت تسمیه زبان و گویش منطقه، امتحانی است برای سنجش تولرانس نخبگان و قدرت دفاع علمی از نظریات متعدد صاحبان اندیشه، آن چه تاکنون مشاهده شده، به نسبت راضی کننده است ولی رگه های قدرتمند تعصبِ اعصاب پریش، هنوز بر گفتگوها و گفتمانها، حاکم است. امید است به سمتی حرکت کنیم که در گفتگوها جدی تر و منطقی تر باشیم تا بحث، فایده برساند. زنده باشید
با سلام
این همه اسمون و ریسمون نمیخاد دکتر جان
نماینده تون بپرسید توو این چند سال نمایندگی چکار برای منطقه کردن
نامه به صدا و سیما و تذکر به انها برای یک موضوع کم ارزش ایا مشکلات منطقه زبان … یا اچمی حرف زدن مردم است شما نماینده کل منطقه هستی نه لار
چرا محدوده لار و گراش مشخص نمیکنند
چرا اشتغال زایی نمیکنند
لطفا کارهای مثبتی که لار برای منطقه انجام دادن لیست کنید تا ما به زبان شما حرف بزنید
مگر شما زبان مردم منطقه بلدید که ما با زبان شما حرف بزنیم
[…]
چیزی که عوضی داره گلگی نداره .. حالا دیگه نماینده گراشی شده . تمام منطقه اباد میکنه . اشتغال زایی میکنه . سلطه و خودکامگی و تعصب از بین می بره . با رفتار و کردارش درس اخلاق به لاری ها می ده . کل منطقه سرامد استان می شه . حالا این گوی و این میدان . دیگه جر و دعواتون سر چی هست . ؟!!!!!!!!!!!!!
۱-جالب است که آقای رحیمی نژاد تلویحا وجود سلطه لار بر سایر شهرها را پذیرفته فقط گفته بهتر است از مفاهیم و دسته بندی های غربی استفاده نکیم . خیلی خوب . میگیم:
این سلطه جویی در ذات شما لاری است تا قابل فهم تر باشد
۲-آدم احساس می کنه ، نقل قول از اندیشمندان غربی بیشتر برای به رخ کشیدن سواد باشد باشد تا مقدمه چینی برای بیان یک مطلب
۳-این آقای دکتر معلومه معنی «گرته برداری» هم نمی داند
من دکتر رحیمی نژاد را ۱۲سال هست می شناسم ایشان پیشرفت منطقه را در لار فقط می بینند و از الان که حسین زاده وارد مجلس شد فعالیت انتقادی خود را شروع خواهد کرد .هرکاری که حسین زاده برای گراش کند در سایت اش می نویسد حق لار بوده هست و اجحاف شده هست .کلا ایشان از افراطی ترین نویسندگان لار می باشد و در اختلافات منطقه ای نقش بسیار زیادی در سال ۸۸بازی می کرد و شاید از جمله کسانی بود که تمام تلاشش را می کرد که مصوبات گراش منحل شود .زیرکانه می نویسد و از آن دسته لاری ها هست به قول خودمونی با پنبه سر می برد.الانم بهش می خواهم بگویم با این نوشته ها ما را چی فرض کردی ما دوست نداریم زبان مجهول ل ا ر ی باشد و اگر به فرض شما را راست می گویید که نمی گویید ما گراشی ها به همراه خنجی ها تمام تلاش برای شناختن اچم بودن زبان خواهیم کرد .
نمیدونم چرا یه لحظه احساس کردم جناب تقی زاده فیلم کلاه پهلوی داره صحبت میکنه!!!
کاظم جان ، این بهار اچمی که در منطقه الان شاهدش هستیم ، نتیجه خوی استعماری شما و لاریهای امثال شما هستش. مرسی که هستی .
بریتانیای کبیر = لارستان بزرگ
شاید یکی از دلایل اصرار و پافشاری لاریها برای حفظ نام گویش لارستانی برای این زبان که دیگران آن را به نام اچمی لایق تر می دانند انگیزه های بالاتری از نگاه استعمارانه و استیلا گرانه و خودخواهانه باشد !دارا بودن و احتیاج به یک امتیاز مهم !!!! امتیازی که شهرستانهایی چون جهرم و لامرد از آن محرومند ! برای تبدیل شدن به یک استان !!!! اگر به تقسیمات استانی کشور نگاهی بیندازیم استان هایی چون گیلان گیلکی صحبت می کنند آذربایجانی ها آذری ! کردستانی ها کردی ! لرستانی ها لری ! بلوچستانیها بلوچی ! و همچنین گویش های دیگری چون اصفهانی و یزدی و کرمانی و …. پس در تقسیمات کشوری داشتن یک زبان و لهجه و گویش منحصر به یک قومیت خاص نقش بسزا و تعیین کننده و حیاتی دارد که لاریها آن را از نظر دور نگذاشته اند !!!! پس اچمی این روند را بکلی بی خاصیت و بی تاثیر میسازد ! من به عنوان یک گراشی موافق استان شدن این منطقه به مرکزیت لار هستم ! چون منافع و فواید آن را بسیار بسیار بیشتر از استان شدن جایی چون جهرم و یا لامرد که از نظر فاصله جغرافیایی و فرهنگی قابل مقایسه با لار نیستند متصور میشوم ! پس بسیار دوراندیشانه و محتاطانه با این روند و انتقادات باید روبرو شد ! هرچند که بسیاری از این مسائل هویتی و جانب گرایانه لاریها همچنان مورد نقد و اعتراض ما باقی خواهد ماند !!!!!