هفت‌برکه – گریشنا: در یادداشت قبل ستون شهربین، حسین ناصری همجواری اماکن مذهبی در دو طرف خیابان اصلی گراش را بررسی کرد (اینجا بخوانید). در بخش دوم یادداشت، این دانشجوی رشته شهرسازی درباره‌ی همجواری بانک‌ها و مدارس در خیابان اصلی بحث می‌کند.
حسین ناصری: در یادداشت قبلی به این نکته پرداخته شد که قرارگیری اماکن مذهبی در خیابان امام به عوامل اجتماعی و فرهنگی و همچنین به وابستگی‌های قشری و طبقاتی بستگی دارد. این همجواری‌ها در کیفیت و کمیت کارکردهای شهری تاثیر دارند. در آخر نیز به بیان راهکارهایی جهت استفاده از پتانسیل همجواری اماکن مذهبی پرداختیم. در ادامه، در یادداشت شهربین ۶ به بررسی تاثیر وجود بانک‌ها و کاربری‌های آموزشی (مدارس) در خیابان امام می‌پردازیم.
ایده‌ی اولیه نوشتن این دو یادداشت را در صحبت با دکتر ابراهیم مهرابی پیدا کردم. در بحث بانک‌ها نیز از کمک دکتر مهدی مهرابی سود برده‌ام. از هر دو بزرگوار سپاسگزارم.
بانک‌ها در دو طرف خیابان امام
الف) در ابتدا باید به تفسیر تعداد زیاد کاربری‌های تجاری بانک‌ها بپردازیم. عوامل مختلفی بر توزیع فضایی بانک‌ها در دو طرف خیابان امام تاثیر دارند که مهمترین آنها به شرح زیر است:
یک) ویژگی‌های جمعیتی: جمعیت، سن و جنس استفاده‌کنندگان عامل مهمی جهت برآورد نیازهای آن جمعیت به کارکردهای مختلف شهری علی‌الخصوص بانک‌هاست، به این معنی که ساختمان شعب بانک‌ها در جایی احداث می‌شود که جمعیت بیشتری به آن مراجعه کنند. در گراش، تمرکز بانک‌ها در تقاطع خیابان درمانگاه و خیابان امام است.این مساله در شهرهای دیگر نیز وجود دارد.
دو) عملکرد فرم کاربری‌های شهری: هر کاری به حسب عملکرد و فرم خاص خود، نحوه استقرار خاصی را می‌طلبد. این مورد نیز رابطه نزدیکی با مورد اول دارد و شاید بتوان گفت این دو مورد مکمل همدیگرند.
سه) وضعیت و جایگاه اقتصادی: اوضاع اقتصادی چه در سطح کلان و چه به صورت وضعیت اقتصادی خانوارهای ساکنین گراش در همجواری بانک‌ها تاثیرگذارند. به عبارتی دیگر، ارتباط مستقیمی بین مقدار نقدینگی و تعداد شعب بانک‌ها وجود دارد. به همین علت شهرهایی که مانده سپرده‌های بیشتری دارند، بانک‌ها تمایل بیشتری به ایجاد شعبه در آن شهر دارند. همانند گراش که تقریبا به ازای هر ۴۰۰ نفر فعال اقتصادی، یک شعبه یا موسسه مالی وجود دارد. ضمن اینکه این مورد نیز از شاخص‌های دیگر در تعیین میزان کمیت و کیفیت کارکردهای شهری است.
چهار) استاندارهای ایمنی و امنیت: استانداردهای ایمنی، هم از نظر مسائلی نظیر زلزله، آتش‌سوزی و سیل و هم از نظر ایجاد آرامش روانی دارای اهمیت می‌باشند. بانک‌ها به نقاطی از شهر نیازمندند که از لحاظ امنیتی در طول شبانه‌روز در سطح مطلوبی باشند و در نقاط پر رفت‌و‌آمد قرار گرفته باشند.
ب) اثرات اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بانک‌ها در شهر
ایک) بانک‌ها و تاثیر آن در توزیع نقاط ثقل جمعیتی: بهره‌گیری از خدمات بیشتر، مناسب‌تر و… از عوامل تاثیرگذار در جذب جمعیت به شمار می‌روند. در حقیقت میزان استقبال ارباب رجوع به نحوه قرارگیری این کاربری‌ها بستگی دارد، چرا که هر چه دسترسی بیشتر و مناسب‌تر باشد، تقاضای مردم برای استفاده از خدمات بانک‌ها نیز بیشتر می‌شود.
دو) بانک‌ها و تاثیر آن بر اقتصاد شهر: قیمت زمین در مناطقی از شهرها که دارای دسترسی مناسب و سریع‌تر به مراکز خدمات شهری هستند، از دیگر مناطق بیشتر است. در اکثر شهرها در مرکز شهر این موضوع اتفاق می‌افتد و گراش نیز از این قاعده مستثنی نیست. در خیابان اصلی شهر که با مرکز شهر گراش همپوشانی دارد، این موضوع اتفاق افتاده است. همین مساله باعث می‌شود خیابان اصلی شهر و مرکز شهر چنان دارای کشش و جاذبه‌ای باشد که میان افراد و ارگان‌های سرمایه‌دار برای داشتن جایی در آن رقابت رخ می‌دهد. به همین خاطر، قیمت زمین افزایش می‌یابد و تنها افراد و شرکت‌های ثروتمند از جمله بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و… توانایی خرید آن را دارند. در نتیجه ما با تعدد زیاد بانک‌ها مواجه می‌شویم. معمولا در اینگونه موارد ساختمان‌هایی با کیفیت مناسب‌تر (به دلیل متمول بودن بانک‌ها) و عمدتا با طبقات بیشتر در مراکز و دو طرف محور اصلی شهر ساخته می‌شود، که ارزش افزوده‌شان از سایر مناطق بسیار بیشتر می‌شود.
ج) بانک‌ها و تاثیر آن در زیبایی‌شناسی شهر
تاثیر مهم دیگر بانک‌ها، بحث زیبایی‌شناسی و سیما و منظر شهری می‌باشد. به دلیل تعداد زیاد و نقشی که این کاربری‌ها ایفا می‌کنند، بانک‌ها از نظر زیبایی و حتی فیزیکی و کالبدی شهر گراش را تحت تاثیر قرار می‌دهند. کنترل توده و حجم بناها، ارتفاع، نماهای بانک‌ها و حتی نوع مصالحی که می‌بایست حتی‌الامکان از مصالح بوم‌آورد در ساخت این بناها استفاده شود، از جمله این عوامل به شمار می‌رود. از طرفی، بانک‌ها از طریق همگرایی فعالیت‌های هماهنگ و سازگار و یا واگرایی فعالیت‌های ناسازگار، کالبد شهرها را در سیطره نفوذ خود قرار می‌دهند.
در اینجا راهکاری که پیشنهاد می‌گردد به این‌صورت است که کارگروهی متشکل از افراد متخصص در این زمینه در کمیته سیما و منظر و شهرداری برای کنترل و نظارت ویژه به محل قرارگیری، طبقات، نما، مصالح استفاده شده و… در ساخت بنای کاربری‌ها و فعالیت‌های ویژه ایجاد شود. ضمن اینکه در این مورد خاص نیز ضوابط و مقرراتی در آئین‌نامه‌ها و مصوبات وجود دارد اما باید به صورت جدی‌تر دنبال و اجرایی شود.
مدارس در دو طرف خیابان امام
در بخش دوم این یادداشت، به تحلیل مختصری از همجواری مدارس با خیابان امام می‌پردازیم. در سطح شهر و مخصوصاً نقاط پیرامونی مرکز شهر و خیابان امام که حجم ترافیک بیش از ظرفیت آن است، مدارسی در لبه خیابان قرار گرفته است که اسامی آنها از طرف بلوار سپاه به سمت بلوار معلم به این شرح است: مدرسه سعادت، مدرسه سلیمی، مدرسه خیرالنساء زاهدی، کانون فرهنگی تربیتی فانی زاده، مدرسه ام البنین، مدرسه نرجس خاتون، مدرسه حضرت فاطمه الزهرا، مدرسه سیدالشهدا.
در اینجا با توجه به اهمیت موضوع سرانه پارکینگ شهری و مساله تامین پارکینگ برای مراکز تجاری، راهکاری که به صورت موقت می‌تواند به حل این مساله کمک کند، استفاده از حیاط مدارس به عنوان پارکینگ است. می‌توان با هماهنگی بین دو ارگان شهرداری و آموزش و پرورش و با استفاده از نیروی به عنوان نگهبان، با اخذ حق پارکینگ، از از فضای حیاط مدارس جهت پارک خودروهای شخصی استفاده کرد. این تعامل هم می‌تواند منبع درآمدی برای مدارس نیز تلقی شود و هم معضل کمبود پارکینگ را تا زمانی که تدابیری جهت تامین پارکینگ اندیشیده می‌شود، کمتر کند. البته نباید از این راهکار به عنوان یک خودفریبی استفاده کنیم و در تعیین و مطالعات سرانه پارکینگ شهر در طرح‌های فرادست، به این پارکینگ‌های موقت بسنده کنیم، چرا که این راهکار صرفاً جهت حل این مشکل به صورت موقت است.
مورد بعدی در جهت استفاده بهینه‌تر و بیشتر از ظرفیت مدارس، در اختیار گذاشتن کلاس‌های مدارس جهت برگزاری کلاس‌های آموزشی و تقویتی در زمان تعطیلی مدارس و در تعطیلات تابستانی است. ضمناً استفاده از فضای سرپوشیده مدارس و در اختیار گذاشتن آن به باشگاه‌های ورزشی به عنوان باشگاه تمرینی، می‌تواند به استفاده بیشتر و فعال نمودن این کاربری در طول شبانه‌روز کمک کند.
